Υποστράτηγος Δ. Ψαρρός ηγετική μορφή της Εθνικής Αντίστασης (1941-44), Άρθρο του Παναγιώτη Σταμάτη

Άρθρο του Παναγιώτη Σταμάτη*

Ο Δημήτριος Ψαρρός του Γεωργίου (Χρισσό Φωκίδας, 1893 - Κλήμα Ευπαλίου Φωκίδας, 17 Απριλίου 1944)

Ήταν Έλληνας στρατιωτικός, αντιμοναρχικός κινηματίας του 1935, ηγετική μορφή της Εθνικής Αντίστασης (1941-44), συνιδρυτής της σοσιαλδημοκρατικής αντιστασιακής οργάνωσης ΕΚΚΑ και αρχηγός του συντάγματος 5/42.

Δολοφονήθηκε στις 17 Απριλίου του 1944 από τον Ευθύμιο Ζούλα, ταγματάρχη του ΕΛΑΣ, έπειτα από διαπληκτισμό.

Τα πρώτα χρόνια ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές του στην Άμφισσα. Σπούδασε στη νομική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και με την κήρυξη του Ελληνοτουρκικού Πολέμου (1912) κατατάχθηκε εθελοντής στον στρατό. Ήταν ένας από τους πρώτους επιτυχόντες στον διαγωνισμό της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων, απ' όπου αποφοίτησε με τον βαθμό του ανθυπολοχαγού του πυροβολικού (1916).

Προσχώρησε στο κίνημα της Εθνικής Άμυνας και πήρε μέρος στους Βαλκανικούς Πολέμους, στην Εκστρατεία της Κριμαίας (1919) και στην Μικρασιατική Εκστρατεία καθώς σπούδασε και στην Ανωτέρα Σχολή Πολέμου της Γαλλίας.

Μετά την κατάρρευση του μικρασιατικού μετώπου τοποθετήθηκε στο Γενικό Επιτελείο Στρατού και συμμετείχε στην οργάνωση του στρατού του Έβρου. Ως επιτελάρχης της 10ης μεραρχίας, κατηγορήθηκε για τη συμμετοχή του στο φιλοβενιζελικό κίνημα του 1935 και καταδικάστηκε από το στρατοδικείο Θεσσαλονίκης σε 12ετή φυλάκιση και απόταξη, αφέθηκε ελεύθερος και ασχολήθηκε με το εμπόριο.

Στη Κατοχή ήταν στρατιωτικός υπεύθυνος στην οργάνωση "Ελευθερία"

Μετά την είσοδο των γερμανικών στρατευμάτων στη χώρα (1941), ο Ψαρρός συνεργάστηκε στη Θεσσαλονίκη μαζί με στελέχη του Μακεδονικού Γραφείου του ΚΚΕ για τη συγκρότηση ένοπλου αντιστασιακού κινήματος, η δράση του όμως έγινε αντιληπτή στις αρχές Κατοχής.

 Τον Μάη του 1941 ο Ψαρρός υπέγραψε το ιδρυτικό σύμφωνο μιας από τις πρώτες αντιστασιακές οργανώσεις, της "Ελευθερίας", μαζί με τους Απόστολο Τζανή του ΚΚΕ, Ιωάννη Πασαλίδη του ΣΚΕ, Σίμο Κερασίδη του ΚΚΕ, Θανάση Φείδα του ΑΚΕ, Γιάννη Ευθυμιάδη της Δημοκρατικής Ένωσης και ανέλαβε στρατιωτικός υπεύθυνος της οργάνωσης.

Ο Ψαρρός τον Αύγουστο του 1941 στη Θεσσαλονίκη συμφώνησε με τον ταγματάρχη Γιάννη Παπαθανασίου για τη συγχώνευση της οργάνωσης "Ελευθερία" με την οργάνωση της Υ.Β.Ε ενώ έδωσε μια λίστα ονομάτων δώδεκα αξιωματικών της οργάνωσής του καθώς και τους υπέδειξε να συνεργαστούν με την ΥΒΕ. Επειδή δεν είχε εξουσιοδότηση ως προς την ενοποίηση των οργανώσεων, η συμφωνία και λόγω των επακόλουθων διώξεων τελικώς δεν προχώρησε.

Μετά τις γερμανικές διώξεις του φθινοπώρου του 1941, δυο στενοί συνεργάτες του Ψαρρού συνελήφθησαν (ταγματάρχης Βασίλης Μερκουρίου, που εκτελέστηκε το 1947 ως μέλος του ΔΣΕ και Μιχαήλ Λάσκαρης), ενώ ο ίδιος κατέφυγε στην Αθήνα, διακόπτοντας την δράση του με την "Ελευθερία". Τα περισσότερα μέλη της οργάνωσής του εντάχθηκαν στην ΥΒΕ.

Μετέπειτα στην κατεχόμενη Αθήνα και στον ΕΑΣ κάτω από την απειλή της άμεσης σύλληψής του, υποχρεώθηκε να έρθει στην Αθήνα, όπου ήρθε σε επαφή με τη κυβέρνηση του Καΐρου και τον σύγαμπρό του Ιωάννη Τσιγάντε.

Στο ίδιο μέρος μαζί με τον πρώην υπουργό Γεώργιο Καρτάλη ίδρυσε την αντιβασιλική οργάνωση Εθνική και Κοινωνική Απελευθέρωση με πρόγραμμα τη λαοκρατούμενη δημοκρατία. Το 1942 εντάχθηκε στην μικρή στρατιωτική οργάνωση Ελληνικός Απελευθερωτικός Στρατός (ΕΑΣ) (με μέλη τους λοχαγούς Γεώργιο Καιμάρα, Γιώργο Ντούρο, Αθανάσιο Κούτρα, Ανδρέα Μήταλα).

Η οργάνωση με 7 μαχητές σε συνεργασία με 18 μαχητές του ΕΛΑΣ έπληξε ιταλική εφοδιοπομπή στη Δοβρουβίτσα Δωρίδας στις 18/12/1942 και είχε έναν νεκρό, ενώ οι Ιταλοί 11 νεκρούς και 11 αιχμαλώτους που εκτελέστηκαν την επόμενη ημέρα.

Παράλληλα, έκανε χαρτογράφηση και παρακολούθηση των περιοχών στις οποίες έγιναν αργότερα σαμποτάζ (όπως Μάχη του Γοργοποτάμου, σαμποτάζ Ασωπού).

Λόγω έλλειψης υλικών ο Ψαρρός επέστρεψε στην Αθήνα, από όπου γύρισε οριστικά στην Παρνασσίδα τον Μάρτη του 1943.

Ως στρατιωτικός αρχηγός του 5/42, Η αντιστασιακή ομάδα του Ψαρρού έδρασε στη περιοχή της Γκιώνας.

Τον Οκτώβριο του 1941 ο Ψαρρός ίδρυσε την οργάνωση «Εθνική και Κοινωνική Απελευθέρωση», γνωστή ως «Ε.Κ.Κ.Α.», με Διοικητικό Συμβούλιο τους

• Δημήτριο Ψαρρό, πρόεδρο και στρατιωτικό αρχηγό,

• Γεώργιο Καρτάλη που χάρασσε την εθνική και πολιτική γραμμή,

• Δημήτριο Καραχρήστο, Συνταγματάρχη για σύνδεσμο με τους αξιωματικούς

• Δημήτριο Γεωργαντά, Συνταγματάρχη, για τα οικονομικά,

• Αλέξανδρο Κωστόπουλο, στρατιωτικό ιατρό, Μέλος,

• Απόστολο Καψαλόπουλο Δικηγόρο, Μέλος,

• Δημήτριο Κατάβολο, Δικηγόρο, Μέλος,

• Δημήτριο Μανωλέτο, υπάλληλο Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους, Μέλος.

Η αποστολή της οργανώσεως ήταν εθνικοαπελευθερωτική, όσο διαρκούσε η κατοχή και μετά την απελευθέρωση, κοινωνική μεταρρυθμιστική. Το πολιτικό πρόγραμμα της, υπάρχει δημοσιευμένο στην εφημερίδα της οργανώσεως «Απελευθερωτής».

Ο Ψαρρός επέλεξε το ψευδώνυμο «Άρχος» σαν στρατιωτικός Αρχηγός της ΕΚΚΑ, και παράλληλα τοποθετήθηκε ως στρατιωτικός συναρχηγός του, ο Συνταγματάρχης Πυροβολικού Ευριπίδης Μπακιρτζής, γνωστός σαν «Κόκκινος Συνταγματάρχης».

Οι συνεργάτες του Ψαρρού, Αθανάσιος Κούτρας, Γεώργιος Καϊμάρας και Γεώργιος Ντούρος στις αρχές του 1942 συγκρότησαν την «ένοπλη ομάδα της Γκιώνας» με τους Αθανάσιο Μαμαρέλη ως αρχηγό, Ευθύμιο Διαβολή, Ευστάθιο Παλιβίδα, Νικόλαο Κοκόρη, Χρήστο Βαρβάτο, Λουκά Καϊμάρα, Νικόλαο Κυριαζή, Ιωάννη Γκιούλο και Ευθύμιο Κανιό.

Την 25 Μαρτίου 1943, ο Ψαρρός με τον έφεδρο Υπoλοχαγό Ανδρέα Μήταλα έφτασε στην περιοχή της Άμφισσας και στις 28 Μαρτίου 1943 συγκρότησε ομάδα 50 ανδρών. Η τελετή ορκωμοσίας των ανταρτών έγινε στις 20 Απριλίου 1943 στην τοποθεσία Λυκοχορός Βουνιχώρας και εξοπλίστηκαν 5 Λόχοι.

Το σύνταγμα 5/42 [απόδοση τιμής στο «5/42 Σύνταγμα Ευζώνων», το οποίο διακρίθηκε στη Μικρά Ασία και στην Εποποιία της Αλβανίας] αποτέλεσαν 5 λόχοι με διοικητή τον Δημήτριο Ψαρρό, υποδιοικητή τον Ταγματάρχη Κωνσταντίνο Λαγγουράνη και διοικητές λόχων

• 1ος Λόχος υπό τον Λοχαγό Κούτρα,

• 2ος λόχος υπό τον Υπολοχαγό Καϊμάρα,

• 3ος Λόχος υπό τον Υπολοχαγό Ντούρο,

• 4ος Λόχος υπό τον Υπολοχαγό Καραδήμα και

• 5ος Λόχος υπό τους Ανδ. Μήταλα και Παπαριστείδη.

Λόγω των πολιτικών συνδέσεων του Ψαρρού με τον Γεώργιο Καρτάλη, το 5/42 σύνταγμα αναγωρίστηκε ως η στρατιωτική εκπροσώπηση της ΕΚΚΑ. Οι δεσμοί με την πολιτική οργάνωση ήταν χαλαροί, ενώ ο Ψαρρός, ενδίδοντας στην πίεση των Βρετανών αλλά και λόγω της εχθρικής στάσης του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ προς το σύνταγμα του, έδωσε τη δυνατότητα ένταξης στο 5/42 όχι μόνο αντιμοναρχικών ατόμων αλλά και ατόμων που είχαν αντιεαμικό προσανατολισμό.

Με την πρώτη και δεύτερη διάλυση από τον ΕΛΑΣ το 5/42 άρχισε να εμφανίζεται σε μια περιοχή που ελεγχόταν ήδη από τον ΕΛΑΣ ενώ υπήρξαν προστριβές μεταξύ των δύο οργανώσεων από την πολύ αρχή για θέματα προπαγάνδας και επιμελητείας, καθώς οι ΕΛΑΣίτες κατηγορούσαν τους μαχητές του 5/42 για πλήρη εξάρτηση από τη βρετανική βοήθεια καθώς λόγω της μεγάλης βρετανικής βοήθειας οι μαχητές του 5/42 μπορούσαν να αγοράζουν τα τρόφιμα τους από τους χωρικούς, ενώ ο ΕΛΑΣ ήταν αναγκασμένος να επιβάλει φορολογία.

Τον Μάη του 1943 η οργάνωση αφοπλίζεται αναίμακτα από τον ΕΛΑΣ στη Στρώμη, και προτείνεται στον Ψαρρό η θέση του στρατιωτικού διοικητή Στερεάς Ελλάδας, την οποία αρνείται.

Μετά από διαμαρτυρίες και των Βρετανών συνδέσμων το 5/42 ανασυγκροτείται. Παρά όμως τις υποσχέσεις της ηγεσίας του ΕΛΑΣ τα κατασχεθέντα όπλα δεν επιστράφηκαν.

Στις 23 Ιουνίου 1943 τμήματα του ΕΛΑΣ, με επικεφαλής τον λοχαγό Φοίβο Γρηγοριάδη και τον ανθυπολοχαγό Γεώργιο Κατσίμπα επιτέθηκαν για δεύτερη φορά κατά του 5/42.

Παρόλο που η επίθεση αποκρούστηκε, ο Ψαρρός υποχρεώθηκε να αυτοδιαλύσει το τμήμα του και να μεταβεί στο Αίγιο με σκοπό την οριστική απόσυρση από το αντάρτικο. Η δεύτερη, αυτή την φορά αιματηρή, διάλυση αύξησε τα αντιεαμικά αισθήματα των ανδρών του Ψαρρού και κάθε φιλειρηνική πρόταση του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ δεν γινόταν πλέον πιστευτή.

Το ΕΑΜ ύστερα από την δεύτερη διάλυση βοήθησε στην ανασυγκρότηση του συντάγματος, κάλεσε σε απολογία τον Γρηγοριάδη και διαπιστώθηκε ότι η ευθύνη ήταν του ταγματάρχη Ευθύμη Ζούλα ο οποίος δεν υπέστη καμία κύρωση.

Η συνύπαρξη με τον ΕΛΑΣ μετά από τη καταδίκη της δεύτερης διάλυσης του 5/42 από το ΚΚΕ, το Γενικό Στρατηγείο (Γ.Σ) του ΕΛΑΣ έστειλε εντολές καλής συνύπαρξης με το 5/42 το οποίο ανασυγκροτήθηκε για ακόμα μια φορά.

Η ΕΚΚΑ δέχτηκε να συμμετάσχει στο Κοινό Γενικό Στρατηγείο Ανταρτών καθώς και να στείλει μαζί με τον ΕΛΑΣ και τον ΕΔΕΣ επιστολή στην Κυβέρνηση του Καΐρου όπου ζητούσε να μην επιστρέψει ο βασιλιάς δίχως να προηγηθεί δημοψήφισμα.

Κατά τις εμφύλιες διαμάχες μεταξύ του ΕΔΕΣ και του ΕΛΑΣ, το 5/42 δήλωσε στήριξη στον ΕΛΑΣ υιοθετώντας τις κατηγορίες περί συμφωνίας του ΕΔΕΣ με τους Γερμανούς, πράξη που προκάλεσε δυσαρέσκεια στους φιλοβασιλικούς του συντάγματος και τους υποστηρικτές τους, ενώ προκάλεσε δυσπιστία στους Βρετανούς για το 5/42 (αν και έγινε υπό το φόβο της διάλυσης από τον ΕΛΑΣ) και ο Γεώργιος Καρτάλης εξέφρασε τη θέληση -υπό τη πίεση αξιωματικών του ΕΛΑΣ- για συμμετοχή σε επιχειρήσεις κατά του ΕΔΕΣ.

Σε σύσκεψη στρατιωτικών του 5/42 ώστε μεταξύ άλλων να αιτιολογηθεί η θέση του συντάγματος έναντι του ΕΔΕΣ, ο λοχαγός Θύμιος Δεδούσης έφτασε πλήρως οπλισμένος και με προσωπική συνοδεία και στρέφοντας το όπλο του στα στελέχη του 5/42 και στον Ψαρρό τους έβρισε και τους αποκάλεσε προδότες του στέμματος.

Για να διασκεδάσει τη δυσαρέσκεια των Βρετανών, ο Καρτάλης διαβεβαίωσε τον Κρις Μόνταγκιου Γουντχάους ότι κατά την υποχώρηση των Γερμανών το 5/42 θα πολεμούσε εναντίον του ΕΛΑΣ.

Κατά τη διάρκεια των συνομιλιών για τη Συμφωνία της Πλάκας - Μυρόφυλλου, στις 1 Φεβρουαρίου 1944 και ενώ οι δυο οργανώσεις συνεργαζόταν κατά την άμυνα της Άμφισσας έναντι των Γερμανών και ο Ψαρρός βρισκόταν στην Πλάκα δηλώνοντας τη πίστη τους στον εξόριστο βασιλιά Γεώργιο ενώ σε άλλα τμήματα του 5/42 φιλοβασιλικοί αξιωματικοί (η πλειοψηφία των αξιωματικών 68 στους περίπου 100-130) υπέγραψαν κείμενο αποκήρυξης της ΕΚΚΑ και του υπαρχηγού του 5/42 αντισυνταγματάρχη Κωνσταντίνου Λαγγουράνη.

Όταν ο Ψαρρός πληροφορήθηκε τα γεγονότα μετέβη εσπευσμένα στη βάση του συντάγματος του. Η χρονική στιγμή διαλέχτηκε πιθανώς ώστε να προληφθούν πολιτικές εξελίξεις που θα προέκυπταν από τη συμφωνία.

Μετά την Συμφωνία της Πλάκας - Μυρόφυλλου το 5/42 αντιμετώπισε την εχθρότητα του ΕΛΑΣ καθώς η στάση του Ψαρρού και Καρτάλη στη συμφωνία θεωρήθηκε προδοσία καθώς αναγνωρίστηκε ως ταυτόσημο σε θέσεις με τον ΕΔΕΣ και τον Κρις Γουντχάουζ.

Παράλληλα ένας καπετάνιος του 5/42 τον Φεβρουάριο του 1944, είχε προχωρήσει σε ανοικτή συνεργασία με τους Γερμανούς, όμως διατηρούσε κάποιες σχέσεις με στελέχη του 5/42, ενώ ο Ψαρρός τον αποκήρυξε αμέσως.

Τρίτη διάλυση μετά από το εσωτερικό πραξικόπημα (23/2/1944) του επικεφαλής μαχητών του 5/42 Θύμιου Δεδούση, της πολιτικής οργάνωσης ΕΚΚΑ με επακόλουθη συνέπεια την προσχώρηση λίγων δημοκρατικών αξιωματικών του 5/42 στον ΕΛΑΣ (όπως ο Κωνσταντίνος Λαγγουράνης στις 10/4/1944) και στελεχών της ΕΚΚΑ (όπως ο Ευριπίδης Μπακιρτζής), ο Ψαρρός βρέθηκε σε πολύ δύσκολη θέση καθώς είχε χάσει τον έλεγχο του συντάγματός του, ενώ οι φιλοβασιλικοί προκαλούσαν με μικροσυμπλοκές τον ΕΛΑΣ.

Με πρόσχημα την εκτέλεση του στελέχους του εφεδρικού ΕΛΑΣ Κωνσταντίνου Βάρσου από άντρες του Δεδούση στο Κροκύλιο, το ΕΑΜ αξίωσε τη σύλληψη του Δεδούση, κάτι που ήταν αδύνατον να γίνει καθώς ο Ψαρρός δεν έλεγχε το σύνταγμά του. Σε αυτές τις πολύ δύσκολες ώρες για τον Ψαρρό οι πιο στενοί αξιωματικοί συνεργάτες του ετοίμαζαν να τον ανατρέψουν, ο Δεδούσης τον προσέβαλε και δεν ακολουθούσε εντολές ανωτέρων του, ενώ φίλοι και συνεργάτες του όπως ο υπαρχηγός του 5/42 Κωνσταντίνος Λαγγουράνης και το στέλεχος της ΕΚΚΑ ο Ευριπίδης Μπακιρτζής τον εγκατέλειψαν και προσχώρησαν στον ΕΛΑΣ και στην ΠΕΕΑ, αντίστοιχα.

Την ίδια περίοδο οι Βρετανοί εκτιμούσαν το 5/42 ως καμένο χαρτί ή δορυφόρο του ΕΑΜ. Την κατάσταση δυναμίτισε και πρόταση των Γερμανών για ανακωχή με το 5/42.

Τελικά το 5/42 σύνταγμα είχε άδοξο τέλος καθώς στις 17 Απριλίου του 1944 διαλύθηκε οριστικά μετά από χτύπημα που δέχτηκε από τμήμα του ΕΛΑΣ με επικεφαλής τον ταγματάρχη Θύμιο Ζούλα και τον Άρη Βελουχιώτη στο Κλήμα της Δωρίδας.

Μαζί με τον Ψαρρό αιχμαλωτίστηκαν και εκτελέστηκαν μετά από βασανιστήρια δεκάδες μαχητές, ενώ άλλοι διέφυγαν και κατετάγησαν στα Τάγματα Ασφαλείας υπό τον Νικόλαο Κουρκουλάκο.

Ο Χάγκεν Φλάισερ υπολογίζει του εκτελεσθέντες του 5/42 σε 66. Είναι άγνωστο πόσοι από τους εκτελεσθέντες ήταν μέλη του 4ου Λόχου, τον οποίο διοικούσε ο Δεδούσης και δέχτηκε το μεγαλύτερο βάρος της επίθεσης. Το μεγαλύτερο μέρος του συντάγματος, συμπεριλαμβανομένων των λόχων Ντούρου, Καϊμάρα και Κούτρα, απαγκιστρώθηκε εγκαίρως και οι μαχητές διέφυγαν στους τόπους καταγωγής τους.

Ο θάνατος του Ψαρρού σύμφωνα με την επικρατέστερη εκδοχή, ο Ψαρρός παραδόθηκε στον ΕΛΑΣ στη Σκάλα Καραΐσκου και δεν προσπάθησε να διαφύγει όπως του προτάθηκε, αλλά αιχμάλωτος παραδόθηκε στον καπετάνιο Δημήτρη Δημητρίου (Νικηφόρο) που τον έστειλε με συνοδεία μικρού αποσπάσματος ανταρτών του στον συνταγματάρχη Γεώργιο Ρήγο, στο αρχηγείο του συντάγματος του ΕΛΑΣ που στάθμευε στον Αϊ-Λια.

Όμως στην διαδρομή το απόσπασμα συναντήθηκε με τον ταγματάρχη Ευθύμιο Ζούλα, προσωπικό εχθρό του Ψαρρού, ο οποίος μετά από σύντομο διαπληκτισμό εξετέλεσε τον Ψαρρό με το ατομικό του περίστροφο.

Ο Ζούλας θεωρείται ως περιβάλλον του γενικού γραμματέα του ΚΚΕ Γιώργη Σιάντου με αποτέλεσμα να χρεώνεται η εκτέλεση στον ίδιο.

Επιπρόσθετα ο Ψαρρός με τον Ζούλα είχαν προσωπικές διαφορές σε θέματα ερωτικής αντιζηλίας για την ίδια γυναίκα.

Μετεμφυλιακά, το 1951, ο Ζούλας έγραψε σε έκθεσή του προς το ΚΚΕ ότι εκτέλεσε τον Ψαρρό για να μην υπάρχει πιθανότητα επανασύστασης του 5/42 συντάγματος.

Επιπλέον υποστήριξε ότι την απόφαση την είχε πάρει μαζί με τον Άρη Βελουχιώτη, πιθανώς εξυπηρετώντας τις τρέχουσες (του 1951) πολιτικές σκοπιμότητες και αρνούμενος την καθοδήγησή του στη πράξη αυτή από τον Σιάντο.

Ο Βελουχιώτης σε έκθεσή του προς το ΚΚΕ μετά τα γεγονότα αναφέρει ότι ο Ψαρρός σκοτώθηκε στη μάχη.

Ο ίδιος ο ΕΛΑΣ απολογήθηκε με δυο ανακοινώσεις και απέδωσε τον θάνατό του στις συνθήκες μάχης. Ακόμη κι αν έδρασε αυτοβούλως ο Ζούλας, μερίδιο ευθύνης φέρει και ο Βελουχιώτης, αφού αυτός διεύθυνε την επιχείρηση διάλυσης του 5/42 συντάγματος.

Συνέπειες όλων αυτών ήταν ότι ο Κρις Μόνταγκιου Γουντχάους πρότεινε να σταλούν ειδικές αγγλικές δυνάμεις ώστε να σκοτώσουν τον Άρη Βελουχιώτη θεωρώντας τον ως τον ένοχο για τη δολοφονία του Ψαρρού.

Αποτέλεσε μια από τις μελανότερες σελίδες του κινήματος της Εθνικής Αντίστασης και επίσημα χρεώθηκε στην ΕΑΜική ηγεσία (συγκεκριμένα στον Γιώργη Σιάντο). Αντίποδας της κατηγορίας αυτής είναι ότι το ΕΑΜ δεν είχε συμφέρον να εκτεθεί με τη θανάτωση του Ψαρρού και τη διάλυση του 5/42, ενώ είχε δρομολογηθεί η συμμετοχή του ΕΑΜ στο συνέδριο του Λιβάνου και ότι το τέλος του οφείλεται σε πρωτοβουλία ορισμένων οπαδών της σύγκρουσης όπως ο Βελουχιώτης και ο Ζούλας.

Ο φόνος του Ψαρρού αποτέλεσε την αφετηρία για την μετέπειτα δαιμονοποίηση του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ από τους πολιτικούς του αντιπάλους.

Ο Ψαρρός αν και βενιζελικός, προσωπικός φίλος των ηγετών του ΕΑΜ, συνεργάτης του Μακεδονικού Γραφείου του ΚΚΕ από το 1941, και σε σύγκρουση με τους ακροδεξιούς αξιωματικούς του συντάγματός του, έγινε, μετά θάνατον και στη βάση του τυφλού αντικομμουνισμού, αντικείμενο λατρείας αυτών που του εναντιώθηκαν όταν ζούσε.

Ο Ψαρρός είχε δημοσιεύσει στρατιωτικές και ιστορικές μελέτες σε εφημερίδες και περιοδικά. Μετά θάνατον, το 1945, προήχθη σε υποστράτηγο.

Την δεκαετία του 1960 στο χώρο της διαλύσεως της αντιστασιακής οργανώσεως 5/42 Συντάγματος Ευζώνων την 17.4.1944 στο Κλήμα Φωκίδας από τον ΕΛΑΣ, ανεγέρθηκε μαυσωλείο πεσόντων, στην κορυφή του υψώματος 424, όπου έχουν εναποτεθεί και τα οστά όλων των νεκρών του Συντάγματος.

Ένας λευκός Σταυρός ύψους 15 μέτρων δεσπόζει στο ύψωμα και είναι ορατός από απόσταση χιλιομέτρων. Το Κέντρο Εκπαιδεύσεως Πυροβολικού (Κ.Ε.ΠΒ.) Θηβών φέρει το όνομα του, ενώ προτομή του τοποθετήθηκε το 1997 στη συμβολή των οδών Πατησίων και Αλεξάνδρας, στο Πεδίο του Άρεως στην Αθήνα, η οποία βανδαλίστηκε κατ' επανάληψη από αγνώστους, ώσπου εξαφανίστηκε από τη θέση της. Προτομή του έχει στηθεί και στην είσοδο της Άμφισσας.

Υπάρχει η ομάδα στο Facebook με όνομα 5/42 Συντάγματος Ευζώνων, https://www.facebook.com/groups/331096943758675

______________
* Ο Παναγιώτης δ. Σταμάτης είναι αξιωματικός ΠΝ Μέλος του ΔΣ/ΕΑΑΝ και συγγραφέας

Την Κυριακή 28 Μαΐου 2023 θα πραγματοποιηθεί στο Κλήμα Λωρίδας η τελετή μνήμης υπέρ αναπαύσεως ψυχών των υπέρ Πατρίδας πεσόντων Αγωνιστών του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων

Κλικ για μεγέθυνση: