Η Γαλλοιταλική Pax Mediterranea «βυθίζει» την τουρκική «Γαλάζια Πατρίδα»

Γράφει Ο Παναγιώτης Νάστος, Σχης(ε.α)-αναλυτής-Συγγραφέας-Μέλος ΕΛΙΣΜΕ

Οι τουρκικοί στρατιωτικοί λεονταρισμοί σε ΝΑ Μεσόγειο και Λιβύη, ωθούν Ιταλία και Γαλλία να ενώσουν τις δυνάμεις τους στη Μεσόγειο. Το ερώτημα είναι αν, πότε, και σε ποιο βαθμό θα πραγματοποιηθεί αυτή η σύμπραξη τους και αν αυτή έχει τη δυνατότητα και σε ποιο βαθμό να βάλει στο περιθώριο το μείζον των τουρκικών βλέψεων στη ΝΑ Μεσόγειο και Β. Αφρική.

Στις 25 Σεπτεμβρίου, οι αρχηγοί των 27 εθνών της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα έπρεπε να συγκεντρωθούν για να ψηφίσουν την επιβολή κυρώσεων κατά της Τουρκίας, λόγω των παράνομων ενεργειών και απειλών της σε βάρος της Ελλάδας και της Κύπρου. Η ψηφοφορία έχει πλέον αναβληθεί για μια εβδομάδα, λόγω καραντίνας του προέδρου του συμβουλίου. Τι όμως σημαίνει για την Άγκυρα η αναβολή αυτή; Μήπως τίποτε ουσιαστικό, αφού η επικείμενη συγκέντρωση των ηγετών των 27 κρατών θα έχει ως αποτέλεσμα την απαρχή του διαζυγίου των σχέσεων της με την ΕΕ, ή τελικά αυτή η εβδομαδιαία αναβολή με την προτροπή της Γερμανίας προς την Τουρκία για άνοιγμα διαύλων επικοινωνίας και συνεννόησης με την Γαλλία, θα σώσει την Τουρκία από το επαπειλούμενο διαζύγιο με την ΕΕ και την επιβολή κυρώσεων σε βάρος της; Άλλωστε για να επιβληθούν κυρώσεις στην Τουρκία από την ΕΕ, θα χρειαστεί η ομόφωνη έγκριση όλων των κρατών μελών της και οι ψήφοι δεν είναι καθόλου σίγουροι.

Στις αρχές Σεπτεμβρίου, ο Γάλλος πρόεδρος Εμμανουήλ Μακρόν δήλωσε ότι η Τουρκία του Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν δεν ήταν πλέον εταίρος στην Ανατολική Μεσόγειο και προέτρεψε την Ευρώπη να μιλήσει με «μια πιο και καθαρή φωνή». Ο κύριος στόχος της προτροπής του Macron ήταν η Ιταλία, η οποία είναι ο παραδοσιακός Ευρωπαίος ανταγωνιστής της Γαλλίας στη Μεσόγειο και υπήρξε μεταξύ των ισχυρότερων υποστηρικτών των στενότερων σχέσεων ΕΕ-Τουρκίας.

Παράλληλα η παραίτηση του πρωθυπουργού της Κυβέρνησης Εθνικής Συμφωνίας της Λιβύης (GNA) στα μέσα Σεπτεμβρίου, μπορεί να σημαίνει ότι έχει φθάσει η στιγμή καμπής της εξωτερικής πολιτικής της Ιταλίας και η ολική επαναφορά της στα δρώμενα στη Μεσόγειο διεκδικώντας μαζί με την Γαλλία πρωταγωνιστικό ρόλο, περιθωριοποιώντας την Τουρκία.

Μέχρι στιγμής Ελλάδα, Κύπρος και Γαλλία, υποστηρίζουν τη λήψη σημαντικών κατά της Τουρκίας κυρώσεων, ενώ Ιταλία, Μάλτα και Ισπανία φαίνεται να διαφοροποιούνται.

Ωστόσο εάν η Ιταλία στραφεί προς τη Γαλλία, με αποτέλεσμα μια σύμπραξη μεταξύ των δύο μεγαλύτερων μεσογειακών κρατών της ΕΕ, τότε είναι πιθανό ολόκληρη η νότια ΕΕ να στραφεί υπέρ της επιβολής κυρώσεων σε βάρος της Τουρκίας. Η δυναμική αυτή θα κέρδιζε σημαντικό έδαφος στην ΕΕ συνολικά, και θα είχε ως αποτέλεσμα την εφαρμογή μιας πιο σκληρής γραμμής κατά της Τουρκίας.

Για το σκοπό αυτό, η Macron ζήτησε μια «Pax Mediterranea», η οποία διαχειρίζεται μια εταιρική σχέση των μεσογειακών εθνών της ΕΕ. Πίσω από το λατινικό του, ο Macron προσφέρει στην Ιταλία μια πραγματική επαναφορά πολιτικών στο παιχνίδι της Μεσογείου - μια ολοκληρωμένη γαλλο-ιταλική συνεργασία για την αστυνόμευση της περιοχής.

Το ερώτημα είναι ποιος θέτει τους κανόνες του παιχνιδιού της Μεσογείου σήμερα;

Οι τέσσερις μεγαλύτερες χώρες της Μεσογείου είναι η Αίγυπτος, Τουρκία, Γαλλία και Ιταλία Αυτές μαζί πληθυσμιακά, έχουν άνω του 50% του πληθυσμού των Μεσογειακών κρατών. Ωστόσο κανείς δεν μπορεί να παραβλέψει το ισχυρότατο στρατιωτικά Ισραήλ, το οποίο χαίρει της υποστήριξης των ΗΠΑ και το οποίο εξομαλύνει τις σχέσεις του σταδιακά με αραβικές χώρες του κόλπου, αλλά και της Αφρικής. Επίσης ΗΠΑ και Ρωσία βρίσκονται στην περιοχή για την εξυπηρέτηση των συμφερόντων τους.

‘Όμως η σταδιακή στρατιωτική απόσυρση των ΗΠΑ από περιφερειακά μέτωπα που επιχειρείται από τον πρόεδρο Trump, μεταξύ αυτών συγκαταλέγονται η Συρία και η Λιβύη και η υιοθέτηση του νέου αμερικανικού δόγματος σύμφωνα με το οποίο proxies κράτη, ανά περιοχή του πλανήτη θα κληθούν ή έχουν κληθεί να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντα των ΗΠΑ, αλλάζουν τα δεδομένα στη Μεσόγειο.

Ο σκληρός ανταγωνισμός μεταξύ των τεσσάρων χωρών που προαναφέραμε, Αίγυπτος, Τουρκία, Γαλλία και Ιταλία έχει γίνει εμφανής κυρίως στον εμφύλιο πόλεμο της Λιβύης, ο οποίος θα λέγαμε ότι έχει δημιουργήσει μια συνεργασία μεταξύ Γαλλίας και Αιγύπτου εναντίον της Τουρκίας. Η Γαλλία είναι ένας από τους μεγαλύτερους προμηθευτές όπλων της Αιγύπτου και έχει συνεργαστεί κρυφά με το Κάιρο για την υποστήριξη των δυνάμεων της Ανατολικής Λιβύης ενάντια στο δυτικό GNA, το οποίο υποστηρίζεται στρατιωτικά από την Τουρκία και πολιτικά από την Ιταλία.

Η απόφαση της Ιταλίας να συνεργαστεί με το GNA και την Τουρκία αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης προσπάθειας για να προστατεύσει τα ενεργειακά της συμφέροντα στη Λιβύη και να στραφεί προς τη λεκάνη της Μεσογείου. Αυτή η εξισορρόπηση έχει δει τις εξαγωγές της Ιταλίας σε μεσογειακές αγορές να ξεπερνούν τις εξαγωγές προς τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Κίνα. Ωστόσο, παρά την εμπορική πρόοδο της Ιταλίας και τη γειτνίαση με τις νότιες ακτές της Μεσογείου, η ανάπτυξη των αγορών στη Βόρεια Αφρική περιορίστηκε από την υπερμεγέθη επιρροή της Γαλλίας.

Μέχρι την εκ νέου ιεράρχηση της γαλλικής εξωτερικής πολιτικής από τον Macron, που οδήγησε τελικά στην έκκλησή του για Pax Mediterranea, το Παρίσι δεν ήταν πρόθυμο να επιτρέψει την περαιτέρω ανάπτυξη της Ιταλίας στην περιοχή. Ωστόσο, η αυξανόμενη επιθετικότητα της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο και η Λιβύη άλλαξαν τον στρατηγικό τρόπο σκέψης του Παρισιού, και αυτό μπορεί να κάνει τη Ρώμη να σκεφτεί σοβαρά την μη ευθυγράμμισή της με την Άγκυρα, παρέχοντας ώθηση για μια ολοκληρωμένη προσέγγιση μεταξύ Ιταλίας και Γαλλίας.

Στο επίκεντρο των πολιτικών της Ιταλίας στη Μεσόγειο και στη Μέση Ανατολή βρίσκεται η εταιρεία ενέργειας Eni, η μεγαλύτερη εταιρεία της Ιταλίας. Η ίδια η Eni βρίσκεται υπό τον de facto έλεγχο της ιταλικής κυβέρνησης, η οποία κατέχει το μεγαλύτερο μερίδιο της εταιρείας (30,33%). Πολλές φορές, αυτή η επένδυση καθιστά το ενδιαφέρον της Ιταλίας για τις δραστηριότητες της Eni σχεδόν καθοριστικό για την Ιταλική εξωτερική πολιτική συνολικά.

Η συμμετοχή της Eni υπήρξε η πηγή αντιφάσεων στην εξωτερική πολιτική της Ιταλίας

Έτσι η Eni είναι ο κύριος εταίρος στην ανάπτυξη φυσικού αερίου της Κύπρου και της Αιγύπτου και συνεπώς κατά των τουρκικών συμφερόντων στην ΝΑ Μεσόγειο, αλλά εντούτοις συνεργάζεται με την Τουρκία για να υποστηρίξει το GNA, στην επικράτεια του οποίου συγκεντρώνονται σχεδόν όλα τα περιουσιακά στοιχεία πετρελαίου και φυσικού αερίου της Eni.

Το 2015, δύο γεγονότα ανέδειξαν το ενεργειακό Ιταλικό παράδοξο και αντιφατικό στη Μεσόγειο.

Η ανακάλυψη της Eni, τον Αύγουστο του 2015, του τεράστιου κοιτάσματος φυσικού αερίου Zohr της Αιγύπτου, του μεγαλύτερο της περιοχής, σήμαινε ότι η Ανατολική Μεσόγειος είχε πλέον σημαντικούς εμπορεύσιμους όγκους φυσικού αερίου.

Η Eni, επίσης είναι ένας από τους κύριους φορείς στην εύρεση και εκμετάλλευση φυσικού αερίου της Κύπρου και ο κύριος ενδιαφερόμενος για τα δύο εργοστάσια υγροποίησης φυσικού αερίου της Αιγύπτου. Έτσι η Eni άρχισε να προωθεί ένα σχέδιο συγκέντρωσης κυπριακού, αιγυπτιακού και ισραηλινού αερίου και να χρησιμοποιήσει τις εγκαταστάσεις υγροποίησης της Αιγύπτου για να εμπορεύεται οικονομικά το φυσικό αέριο της περιοχής προς την ΕΕ.

Το πρόγραμμα μάρκετινγκ της Eni δεν άφησε κανένα ρόλο στην Τουρκία και των σχεδίων της Άγκυρας για να γίνει περιφερειακός ενεργειακός κόμβος.

Τέλος η ενεργειακή ανάπτυξη της Eni στην Αίγυπτο και την Κύπρο έθεσε την Ιταλία και την Τουρκία σε μια πορεία γεωπολιτικής σύγκρουσης.

Ταυτόχρονα όμως, η Eni ελέγχει περίπου το 45% της παραγωγής πετρελαίου και φυσικού αερίου στη Λιβύη. Το 2015, το έτος ανακάλυψης του Eni Zohr, το GNA σχηματίστηκε στη Λιβύη υπό τον πρωθυπουργό Fayez al-Sarraj, ο οποίος επέτρεψε στην Eni να διατηρήσει σταθερή παραγωγή ενέργειας στις περιοχές υπό την προστασία των πολιτοφυλακών που ευθυγραμμίζονται με το GNA που υποστηρίζονται από την Τουρκία.

Το 2019, οι εξαγωγές από περιοχές που κατέχονται από το GNA αντιπροσώπευαν το 8% της συνολικής ζήτησης φυσικού αερίου της Ιταλίας.

Με την Eni να διατηρεί τα συμφέροντά της στην Ανατολική Μεσόγειο από τη μία πλευρά ενώ διατηρεί τα ενεργειακά της συμφέροντα της στη Λιβύη από την άλλη, η Ιταλία ήταν αναγκασμένη να τηρεί μια αντιφατική εξισορροπηστική εξωτερική πολιτική.

Ωστόσο, η στρατιωτική επέμβαση της Τουρκίας το 2020 στη Λιβύη αναδιάταξε τη γεωπολιτική στάση της Ιταλίας.

Η υπερμεγέθη στρατιωτική παρουσία της Τουρκίας στη Λιβύη και η αυξανόμενη περιφερειακή της επιρροή έχουν προκαλέσει ανησυχία στην Ιταλία. Παρόλο που η Τουρκία έσωσε το GNA του Sarraj, η Ρώμη δεν μπορεί να ανεχθεί την εξάρτηση του GNA από την Τουρκία ως πάροχο ασφαλείας, στο βαθμό που θα εξαρτά τα ενεργειακά συμφέροντα της Eni από τις εντολές της Άγκυρας.

Και δεν είναι μόνο στη Λιβύη ότι η Eni της Ιταλίας αισθάνεται ευάλωτη. Στην Αλγερία, τον κορυφαίο παραγωγό φυσικού αερίου στην Αφρική, η Eni είναι ένας από τους κορυφαίους ξένους συνεργάτες της κρατικής εταιρείας πετρελαίου της Αλγερίας Sonatrach.

Η Eni και η Sonatrach κατέχουν από κοινού τον μεσογειακό αγωγό 1.500 μιλίων που μεταφέρει φυσικό αέριο της Αλγερίας μέσω της Τυνησίας στην Ιταλία. Το φυσικό αέριο από την Αλγερία και τη Λιβύη αντιπροσωπεύουν το 28% των εισαγωγών φυσικού αερίου στην Ιταλία.

Το 2018, όταν η Τουρκία ξεκίνησε τη διπλωματία των κανονιοφόρων, με τα πλοία της να πλέουν στα ανοικτά της Κύπρου, η Ιταλία άρχισε να στρέφεται προς τη Γαλλία για να μετριάσει τους κινδύνους τόσο στην Ανατολική Μεσόγειο όσο και στο κεντρικό Μαγκρέμπ.

Τον Φεβρουάριο του 2018, το τουρκικό ναυτικό εμπόδισε ένα πλοίο της Eni να φτάσει στον προβλεπόμενο τόπο γεώτρησης στα κυπριακά ύδατα, αναγκάζοντας την εταιρεία να αποσύρει το πλοίο. Σε απάντηση, η Eni ανέλαβε τον γαλλικό ενεργειακό γίγαντα Total ως εταίρο σε όλα τα θαλάσσια οικόπεδά της στην Κύπρο.

Επίσης το 2018, η Eni και η Total ενώθηκαν δυνάμεις στην Αλγερία όταν οι δύο εταιρείες δημιούργησαν μια κοινοπραξία με τη Sonatrach για τα αποκλειστικά δικαιώματα εξερεύνησης για ενέργεια στα ανοικτά της Αλγερίας. Μέσα στο ίδιο χρονικό πλαίσιο, η Total απέκτησε σημαντικές νέες εκμεταλλεύσεις πετρελαίου στη Λιβύη χωρίς αντίρρηση από την Eni.

Με τη Γαλλοιταλική ενεργειακή συνεργασία που έχει ήδη καθιερωθεί, η Ρώμη και το Παρίσι δεν θα είχαν πολύ περισσότερα πράγματα για να εφαρμόσουν το Macron's Pax Mediterranea.

Και τουλάχιστον στη Λιβύη, η Γαλλοιταλική επαναφορά ενδέχεται να έχει ήδη συμβεί. Στις 13 Σεπτεμβρίου, ο επικεφαλής του Συμβουλίου Εξωτερικών Οικονομικών Σχέσεων της Τουρκίας, υπεύθυνος για τη Λιβύη, ανακοίνωσε ότι το GNA ήταν στα πρόθυρα να υπογράψει συμφωνία για να δώσει στις τουρκικές επιχειρήσεις ενέργειας ένα μέρος της παραγωγής πετρελαίου και φυσικού αερίου της Λιβύης.

Δύο ημέρες αργότερα, ο Sarraj έκανε την εκπληκτική ανακοίνωση ότι θα παραιτηθεί τον Οκτώβριο. Στρατηγικό όφελος για την Ιταλία και τη Γαλλία, η παραίτηση του Sarraj πιθανότατα ήταν αποτέλεσμα συντονισμένηςδράση μεταξύ Παρισιού και Ρώμης.

Η κίνηση του Sarraj ανοίγει το δρόμο για τη διάλυση του GNA και τον σχηματισμό μιας κυβέρνησης ενότητας που θα είναι λιγότερο εξαρτώμενη από την Άγκυρα.

Αλλά ας επιστρέψουμε στις άμεσες εξελίξεις, όπως η προσεχής σύνοδος των ηγετών των κρατών της ΕΕ για επιβολή κυρώσεων κατά της Τουρκίας.

Ακόμη και με την πλήρη αλληλεγγύη μεταξύ των μεσογειακών κρατών της ΕΕ, θα εξακολουθεί να είναι δύσκολο να επιτευχθεί η απαιτούμενη ομόφωνη ψήφος των 27 μελών της ΕΕ για την επιβολή κυρώσεων κατά της Τουρκίας. Το πιθανότερο θα είναι η Ευρώπη να επιβάλει ελάχιστες κυρώσεις σε βάρος της Τουρκίας.

Τα κράτη της Ανατολικής ΕΕ των οποίων η κύρια ανησυχία είναι η Ρωσία διστάζουν να επιβάλουν κυρώσεις στην Άγκυρα, η οποία έχει τον 2ο αριθμητικά στρατό του ΝΑΤΟ μετά τις Ηνωμένες Πολιτείες και εκτιμούν ότι διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στον περιορισμό της Ρωσίας στα ανατολικά σύνορα της Ευρώπης.

Ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας του συμβουλίου, η Ευρώπη και η Τουρκία ενδέχεται να βρίσκονται στο δρόμο προς μια μόνιμης αποχώρησης. Στην ΕΕ μετά το Brexit, η τριάδα Γερμανίας-Γαλλίας-Ιταλίας είναι πιθανό να αντικαταστήσει το τρίο Γερμανίας-Γαλλίας-Ηνωμένου Βασιλείου ως κύριου μοχλού της ευρωπαϊκής πολιτικής. Και με τη Γαλλία και την Ιταλία να συνεργάζονται στη Μεσόγειο, η μελλοντική στάση της Ευρώπης απέναντι στην Τουρκία είναι πιθανό να σκληρύνει.

Όμως η Γερμανία δεν καλοβλέπει την Γαλλοιταλική προσέγγιση στη Μεσόγειο, για αυτό συνέστησε στον Ερντογάν να μαλακώσει τη στάση του έναντι της Γαλλίας και να ρίξει γέφυρες επικοινωνίας. Προσβλέπει να πετύχει τη διάσπαση της επαπειλούμενης Γαλλοιταλικής σύμπραξης, αλλά και την αποστασιοποίηση της Γαλλίας από τα ελληνοτουρκικά. Το αν θα πετύχει τα παραπάνω η Τουρκία με την προτροπή της Γερμανίας, είναι στα χέρια των ηγετών της Γαλλίας και της Ιταλίας και μέλει να το δούμε το προσεχές χρονικό διάστημα.

Τελικά η ιστορία επαναλαμβάνεται και διδάσκει, αρκεί κάποιος να την ξέρει και να την αναλύει σε βάθος. Υπενθυμίζουμε ότι στη Μεσόγειο στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο σύμμαχες χώρες ήταν από τη μία οι θαλάσσιες κυρίως δυνάμεις,Γαλλία-Ιταλία-Μ. Βρετανία-Ελλάδα και από την άλλη οι ηπειρωτικές δυνάμεις Γερμανία –Αυστροουγγαρία-Βουλγαρία-Τουρκία.

Οι καιροί θα πει κάποιος άλλαξαν, και εγώ θα του απαντήσω, ναι αλλά τα συμφέροντα των χωρών παραμένουν τα ίδια.