Έβρος: Το στρατηγείο επιτήρησης-Οδοιπορικό στην απαγορευμένη ζώνη των συνόρων (ΦΩΤΟ-ΒΙΝΤΕΟ)

Ρεπορτάζ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΟΥΛΙΩΤΗΣ

Φωτογραφίες-βίντεο: ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΑΒΡΑΜΙΔΗΣ

Μοντάζ: ΜΥΡΤΩ ΛΕΚΑΤΣΑ

Ένα κονβόι τεσσάρων φορτηγών του Στρατού Ξηράς κινείται στον χωμάτινο δρόμο παράλληλα με την όχθη του Έβρου. Οι μεγάλες ρόδες τους σηκώνουν το χώμα στον αέρα. Στην καρότσα τους μεταφέρουν μεταλλικές κατασκευές από αγκαθωτό πλέγμα.

Μερικά μέτρα παρακάτω σταματούν το ένα πίσω από το άλλο. Μέσα στο σύννεφο σκόνης διακρίνονται τα κόκκινα φώτα των φρένων. Οι χειριστές τους με τη βοήθεια γερανού τοποθετούν τις μεταλλικές κατασκευές –ρινόκεροι στην αργκό των στρατιωτικών– κατά μήκος του ποταμού. Οι μεγάλοι κορμοί δέντρων που προεξέχουν από το έδαφος δεξιά και αριστερά του δρόμου μαρτυρούν ότι στην περιοχή υπήρχε μέχρι πρόσφατα πυκνή βλάστηση.

Βρισκόμαστε στο προγεφύρωμα Φερών, ένα χέρσο κομμάτι δυτικά του Έβρου, όπου το ποτάμι δεν λειτουργεί ως φυσικό σύνορο με την Τουρκία. Στην τουρκική πλευρά η εικόνα παραπέμπει, λόγω της βλάστησης, σε πυκνή ζούγκλα στην από εδώ σε μεγάλο εργοτάξιο. Μετά την κρίση του Μαρτίου αποφασίστηκε να κατασκευαστεί φράχτης στο σημείο. Μέχρι να ολοκληρωθεί το έργο, ο στρατός έχει αναλάβει να φτιάξει ένα προσωρινό τεχνητό εμπόδιο από αγκαθωτό πλέγμα. Υπολογίζεται ότι θα χρειαστούν πάνω από 600 τέτοιες μεταλλικές κατασκευές για να καλυφθούν τα 2,5 χιλιόμετρα του χερσαίου συνόρου στην περιοχή.

Ο στρατός κατασκευάζει προσωρινό εμπόδιο

Ένα μήνα μετά την κρίση με την Τουρκία, η «Κ» πραγματοποίησε οδοιπορικό στα σύνορα. Μπήκε στην απαγορευμένη ζώνη, στα επιχειρησιακά κέντρα αστυνομίας και στρατού, και κατέγραψε όσα συμβαίνουν εκεί.

Πυροβολισμοί στον αέρα

Σήμερα, οι συλλήψεις παράτυπων μεταναστών κινούνται στα περυσινά χαμηλά επίπεδα, ενώ τα επεισόδια με μολότοφ και χημικά κατά μήκος της συνοριογραμμής έχουν ήδη από τα τέλη Μαρτίου κοπάσει. Ακόμη και τα κυκλώματα δουλεμπόρων που δραστηριοποιούνται στην περιοχή έχουν αναστείλει τη δράση τους λόγω της πανδημίας. Πρόσφατα, Τούρκοι αστυνομικοί που περιπολούσαν με βάρκες στο ποτάμι πυροβόλησαν στον αέρα για εκφοβισμό κοντά στο χωριό Τυχερό, ενώ παρόμοια περιστατικά έχουν καταγραφεί τις τελευταίες εβδομάδες και κοντά στο χωριό Σοφικό. Στην Αθήνα επικρατεί ανησυχία, ενώ τα στελέχη της ΕΛ.ΑΣ. και του στρατού στην περιοχή μιλούν για ψυχολογικό πόλεμο και προσπάθεια της Τουρκίας να ελέγξει τα περάσματα κατά μήκος του ποταμού.

Στα περισσότερα τμήματα της ΖΑΠ (Ζώνη Ασφάλειας Προκαλύψεως), πάντως, του κομματιού γης που μεσολαβεί από τη γραμμή του τρένου μέχρι την όχθη του ποταμού Έβρου, δεν διακρίνονται μετανάστες ή περίπολοι στελεχών ΕΔ-ΣΑ. Στη θέση τους υπάρχουν γεωργικά μηχανήματα που χτενίζουν τη γη. Είναι η εποχή που οι αγρότες της περιοχής σπέρνουν ηλίανθους, βαμβάκι, σπαράγγια.

Αστυνομία και στρατός, πάντως, παραμένουν σε επιφυλακή, καθώς υπάρχει ανησυχία για νέα κλιμάκωση μόλις η επιδημία και τα φουσκωμένα νερά του Έβρου υποχωρήσουν. Στην περιοχή, εκτός από τις ομάδες της ΕΚΑΜ από τη Θεσσαλονίκη και τις διμοιρίες ΜΑΤ από την Αθήνα παραμένουν 100 συνοριοφύλακες του Frontex.

Η απόσπασή τους ήταν προγραμματισμένη να λήξει στις αρχές Μαΐου. Λόγω του κορωνοϊού, όμως, αποφασίστηκε να μην επιστρέψουν στις πατρίδες τους και να παραμείνουν για έναν ακόμη μήνα στον Έβρο.

Δύο ομάδες της ΕΚΑΜ από τη Θεσσαλονίκη, που είχαν βρεθεί στον Έβρο για ενίσχυση, εξακολουθούν να περιπολούν στα σύνορα συμμετέχοντας σε ενέδρες

Στο μέσο του προγεφυρώματος των Φερών, γνωστό και ως «κτήμα Τσιρώζη», βρίσκεται το παρατηρητήριο Ζήση Καραγώγου. Πήρε το όνομά του από τον στρατιώτη που έπεσε νεκρός από πυρά Τούρκων στρατιωτών στη διάρκεια ένοπλου επεισοδίου το μακρινό 1986. Τα στελέχη του στρατού, σαν ξεναγοί μπροστά σε μνημείο, αφηγούνται με λεπτομέρεια την ιστορία του άτυχου στρατιώτη.

Στο προγεφύρωμα των Φερών, γνωστό και ως κτήμα Τσιρώζη, πρόκειται να κατασκευαστεί νέος φράχτης. Στην κρίση του Μαρτίου, στην περιοχή καταγράφηκαν μαζικές είσοδοι παράτυπων μεταναστών από την Τουρκία σε ελληνικό έδαφος

Στην κορυφή του φυλακίου με τη μεγάλης εμβέλειας κάμερα εκτελούν ταυτόχρονα βάρδια ένας νεαρός αστυνομικός και ένας μόνιμος υπαξιωματικός του στρατού. Εδώ δεν υπάρχουν κληρωτοί παρά μόνον επαγγελματίες. Από τον περασμένο Δεκέμβριο, εξηγεί ο επικεφαλής της ΕΛ.ΑΣ. στην περιοχή, Ταξίαρχος Πασχάλης Συριτούδης, στις κατοπτεύσεις τουρκικού εδάφους και τις περιπολίες μετέχουν μεικτές ομάδες αστυνομικών και στρατιωτικών.

Οι τουρκικές σφεντόνες

Διαγώνια απέναντι από το ελληνικό φυλάκιο και σε απόσταση μόλις μερικών δεκάδων μέτρων διακρίνεται να κυματίζει η κόκκινη σημαία με την ημισέληνο. Στη βάση του αντίστοιχου τουρκικού φυλακίου οι αστυνομικοί –ντυμένοι στο χακί– δείχνουν να μην επηρεάζονται από την κινητικότητα στην ελληνική όχθη του ποταμού. Απλώνουν σε σχοινί κοντομάνικες μπλούζες λες και τις έχουν μόλις πλύνει στο ποτάμι, ενώ άλλοι παραμένουν αναπαυτικά καθισμένοι στο έδαφος. «Κάποιες φορές», εξηγούν τα στελέχη της αστυνομίας και του στρατού που μας συνοδεύουν, «κάνουν χειρονομίες ή εκτοξεύουν πέτρες προς τις ελληνικές περιπόλους χρησιμοποιώντας σφεντόνες».

Εκατό χιλιόμετρα βόρεια των Φερών βρίσκεται το Ενιαίο Κέντρο Επιτήρησης Συνόρων Αστυνομίας και Στρατού στη Νέα Βύσσα. Εκεί φτάνει η εικόνα από τις κάμερες που λειτουργούν σε ένα τμήμα της συνοριογραμμής Ελλάδας – Τουρκίας.

Στο κέντρο επιτήρησης συνόρων της ΕΛ.ΑΣ. φθάνει εικόνα από συνολικά 26 κάμερες

Στο δωμάτιο με τα μόνιτορ το βλέμμα του χειριστή βάρδιας είναι έντονο από τις συχνές εναλλαγές εικόνας σε κάθε μία από τις οθόνες. «Εδώ», λέει και δείχνει μια γιγαντοοθόνη χωρισμένη σε μικρά τετράγωνα, «φτάνει η εικόνα από τις 23 κάμερες που λειτουργούν κατά μήκος του φράχτη». «Δίπλα», συνεχίζει δείχνοντας προς μια δεύτερη οθόνη, «βλέπουμε εικόνα από τις τρεις κάμερες στα ποτάμια σύνορα, τα Μαράσια, τη Νέα Βύσσα και το χωριό Θούριος».

Αργότερα, ο Ταξίαρχος Συριτούδης θα μας αποκαλύψει ότι έχει δρομολογηθεί η εγκατάσταση επιπλέον 11 καμερών από το Θούριο μέχρι το Δέλτα του Έβρου. Το έργο έχει προϋπολογισμό 15 εκατ. ευρώ και την υλοποίησή του έχει αναλάβει έπειτα από διαγωνισμό ο ΟΤΕ.

«Να κρατήσουμε τρεις ημέρες»

Στην επιφάνεια εργασίας ενός από τους υπολογιστές του Κέντρου Επιτήρησης στη Νέα Βύσσα υπάρχει αποθηκευμένη μια ασπρόμαυρη φωτογραφία από θερμική κάμερα. Σε λευκό φόντο στο μέσον αυτής διακρίνονται οι μαύρες σιλουέτες ανθρώπων, 20-30 τον αριθμό. Αυτή ήταν η πρώτη εικόνα που κατέγραψε ο χειριστής ο οποίος είχε βάρδια τα ξημερώματα της 28ης Φεβρουαρίου, όταν η Τουρκία ξεκίνησε να μεταφέρει πρόσφυγες και μετανάστες στα σύνορα με την Ελλάδα. Στις δύο τη νύχτα τηλεφώνησε στον διοικητή του Τμήματος Συνοριακής Φύλαξης Ορεστιάδας Γιώργο Τουρνάκη.

«Μου είπαν ότι κάτι ασυνήθιστο συμβαίνει. Ότι βλέπουν πολλές ομάδες ανθρώπων να περπατούν προς το φράχτη. Οι χειριστές στο Κέντρο Επιτήρησης είναι έμπειροι και επομένως, το τηλεφώνημά τους μέσα στη νύχτα ισοδυναμούσε με συναγερμό» θυμάται.

Τις πρώτες ώρες οι μετανάστες διέσχιζαν τη γέφυρα στο νότιο κομμάτι της Αδριανούπολης και περπατώντας στον αγρό έφταναν πεζή στον φράχτη. Διαπιστώνοντας όμως ότι ήταν αδύνατο να συνεχίσουν –πίστευαν ότι η Ελλάδα έχει ανοίξει τα σύνορα– άρχισαν να κινούνται βόρεια προς τον μεθοριακό σταθμό των Καστανιών.

«Για τους αστυνομικούς της Ορεστιάδας, το χειρότερο σενάριο που είχαν επεξεργαστεί, αυτό μιας μαζικής απόπειρας εισόδου μεταναστών από την επίσημη πύλη των Καστανιών γινόταν πραγματικότητα. Είχαν βαφτίσει το σενάριο «το καραβάνι της ελπίδας».

Στις 9 το πρωί της Παρασκευής, μπροστά στην πύλη του Φυλακίου 1 είχαν ήδη συγκεντρωθεί 100 με 200 μετανάστες και πρόσφυγες. «Αρχικά ήμασταν το πολύ δέκα άτομα. Φορέσαμε κράνη και δώσαμε ασπίδες στα στελέχη του στρατού που βρίσκονταν στο σημείο», περιγράφει ο υποδιοικητής της Αστυνομικής Διεύθυνσης Ορεστιάδας Θανάσης Μανταρλής, δείχνοντας φωτογραφίες που είχε τραβήξει με το κινητό του τηλέφωνο. Αργότερα την ίδια μέρα στο σημείο έφτασαν ενισχύσεις απ’ όλη την Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη και το απόγευμα αφίχθη ο υπουργός Προστασίας του Πολίτη Μιχάλης Χρυσοχοΐδης.

«Αν κρατήσουμε τρεις ημέρες η Τουρκία θα πάρει το μήνυμα» φέρεται να τους είπε ο υπουργός σε μια κλειστή σύσκεψη στο Τμήμα Συνοριακής Φύλαξης Ορεστιάδας. Τις ώρες που ακολούθησαν, ενισχύσεις στάλθηκαν απ’ όλη την Ελλάδα. Οι διμοιρίες έφτασαν τις 32, ενώ στο σημείο πήγαν κλιμάκια της Αντιτρομοκρατικής και της ΕΥΠ. Τις γραμμές τους ενίσχυσε και ο Στρατός.

Περιπολία στο ποτάμι

Πάνω από 2.000 άνδρες με χακί μετείχαν στις επιχειρήσεις. Ανάμεσα σε αυτούς και τα μέλη του Λόχου Ψυχολογικών Επιχειρήσεων (ΛΨΕ) που με μηνύματα από μεγάφωνα και άλλες τακτικές στόχευαν να κάμψουν το ηθικό των μεταναστών και να τους αναγκάσουν να εγκαταλείψουν την περιοχή. Το βράδυ της πρώτης μέρας ο Ταξίαρχος του Στρατού έφραξε την πύλη με αγκαθωτό σύρμα. Οι μετανάστες προσπάθησαν να το τραβήξουν. Τα γυναικόπαιδα υποχώρησαν και τα επεισόδια που ξέσπασαν συνεχίστηκαν για ένα μήνα. Οι Έλληνες αστυνομικοί περιγράφουν ότι πούλμαν μετέφεραν του μετανάστες κοντά στα σύνορα και ότι οπλισμένοι άνδρες με πολιτικά τους κατηύθυναν.

Παρόμοιες εικόνες βρήκαν δημοσιευμένες στα κοινωνικά δίκτυα και άλλες ανοικτές πηγές. Οι συγκεντρωμένοι στην τουρκική πλευρά των συνόρων, την περιοχή του Παζάρ Γκιουλέ, έφτασαν τις 10.000 – 15.000 σημαντικά λιγότεροι από τις 150.000 που ανέφεραν οι επίσημες τουρκικές αρχές. Τις πρώτες ώρες και ημέρες των επεισοδίων πάνω από την περιοχή πετούσαν τουρκικά drones. Οι Αρχές της γείτονος ήθελαν να καταγράψουν και να μεταδώσουν εικόνες μεταναστών να παραβιάζουν τον φράχτη. Η ελληνική πλευρά απάντησε επιστρατεύοντας αντι-drone τεχνολογία. Σε μια περίπτωση Έλληνες αξιωματούχοι κατέρριψαν τουρκικό μη επανδρωμένο αεροσκάφος, με το ΓΕΕΘΑ πάντως επισήμως να το διαψεύδει. Τον ηλεκτρονικό πόλεμο Ελλάδας – Τουρκίας επιβεβαιώνουν οι αξιωματικοί της Α.Δ. Ορεστιάδας αποκαλύπτοντας παρεμβολές στα κινητά τους τηλέφωνα.

Στις Φέρες η πρώτη απόπειρα μαζικής εισόδου μεταναστών –περίπου 1.000 τον αριθμό– κατεγράφη στις 11 το πρωί της 28ης Φεβρουαρίου, μερικές ώρες δηλαδή μετά την αντίστοιχη στις Καστανιές. «Είδαμε να τους κατευθύνουν οι οδηγοί δύο οχημάτων δίχως διακριτικά» περιγράφει στην «Κ» ο διοικητής του τοπικού Τμήματος Συνοριακής Φύλαξης Βαγγέλης Μόκαλης. «Τους διασπάσαμε με χημικά» πρόσθεσε.

Μετά 2-3 ημέρες η κατάσταση στην περιοχή ομαλοποιήθηκε. Οσοι συνελήφθησαν για παράνομη είσοδο φυλακίστηκαν καταδικασμένοι σε μικρές ποινές δίχως όμως αναστολή, εκτός των οικογενειών που οδηγήθηκαν σε κέντρα κράτησης. Αρκετοί ακόμα επαναπροωθήθηκαν, όπως με αυθορμητισμό και λεπτομέρεια περιγράφουν οι κάτοικοι του κοντινού χωριού Πόρος. Την 4η ημέρα της κρίσης η αστυνομία προχώρησε εσπευσμένα σε αγορά δακρυγόνων από το εξωτερικό.

Η επόμενη μέρα στις Καστανιές

Στην περιοχή γύρω από το στρατιωτικό Φυλάκιο 1 στις Καστανιές υπάρχουν έντονα τα σημάδια όσων συνέβησαν πριν από μερικές εβδομάδες. Αριστερά του φυλακίου και μέχρι την όχθη του ποταμού Άρδα, βρίσκονται στοιβαγμένες μεταλλικές κατασκευές με αγκαθωτό πλέγμα έτοιμες να χρησιμοποιηθούν όταν χρειαστεί.

Ο μεθοριακός σταθμός των Καστανιών

Στη συνοριογραμμή κατά μήκος του δάσους των Καστανιών, στα αριστερά της πύλης με την ένδειξη «Στο καλό», οι διμοιρίες κατασκευών του Στρατού έχουν ανοίξει έναν χωματόδρομο για να κινούνται οι περίπολοι της Αστυνομίας και του Frontex που βρίσκονται στο σημείο. Στις περιπολίες συμμετέχουν Γερμανοί, Γάλλοι, Πορτογάλοι, Ρουμάνοι και δύο αστυνομικοί από το Λουξεμβούργο.

Γάλλος αστυνομικός ο οποίος μετέχει σε περιπολίες στον Έβρο

«Είμαστε σαν τους κυανόκρανους του ΟΗΕ. Δεν μετέχουμε στις επιχειρήσεις της Αστυνομίας και του Στρατού. Παρατηρούμε όσα συμβαίνουν και συντάσσουμε επίσημες αναφορές», λέει ο Νταβίντ Χαρέλ, ανθυπαστυνόμος των γαλλικών ΜΑΤ (CRS) στην τρίτη του αποστολή στην Ελλάδα.

Παράλληλα με το δάσος κατασκευάστηκε εν μέσω των επεισοδίων ένας ψηλός φράχτης μήκους 200 μέτρων από παλιές ράγες του δικτύου του ΟΣΕ. Υπάρχει εισήγηση για επέκτασή του μέχρι την όχθη του Αρδα σε απόσταση 480 μέτρων, όπως επίσης και για ενίσχυση σε ύψος του παλιού φράχτη Καστανιών – Νέας Βύσσας, που εκτείνεται σε μήκος 13 χιλιομέτρων.

Ο επικεφαλής των στρατιωτικών δυνάμεων στην περιοχή, Ταξίαρχος Θοδωρής Χατζηγεωργίου, εξηγεί ότι κατά τη διάρκεια των επεισοδίων οι διμοιρίες κατασκευών του Στρατού δούλευαν νύχτα-μέρα για να αποκαθιστούν –με μπαλώματα– τις τρύπες που οι μετανάστες άνοιγαν στον φράχτη βάζοντας φωτιές και χρησιμοποιώντας εργαλεία που τους έδιναν Τούρκοι αστυνομικοί. Ο Ταξίαρχος μιλάει ακόμα για τις μάχες «σώμα με σώμα» που δόθηκαν στην περιοχή της «Πράσινης Πόρτας», εκεί όπου ο φράχτης έχει υποχωρήσει λόγω παλαιότερης πλημμύρας. Η περιγραφή του ενισχύεται από την εικόνα ενός πληγωμένου στρατιωτικού οχήματος που βρίσκεται σταθμευμένο στο προαύλιο του Φυλακίου 1.

Στο δάσος των Καστανιών, που βρίσκεται δίπλα ακριβώς από το Φυλάκιο 1 του Στρατού (δεξιά), έχει κατασκευαστεί φράχτης μήκους 200 μέτρων με παλιές σιδηροτροχιές του ΟΣΕ (αριστερά). Υπάρχει σκέψη επέκτασής του μέχρι τον ποταμό Αρδα, που βρίσκεται 480 μέτρα βορειότερα

«Μία από τις τελευταίες νύχτες πριν η τουρκική αστυνομία υποχρεωθεί να απομακρύνει –πιθανόν λόγω της πανδημίας– τους μετανάστες από τον καταυλισμό», θυμάται ο κ. Χατζηγεωργίου, «έγινε μαζική προσβολή του Φυλακίου 1 με καπνογόνα και άλλα μέσα. Για να διαλυθεί ο καπνός επιστρατεύτηκαν ανεμοδίνες, που ο Στρατός χρησιμοποιεί στην εκπαίδευση αλεξιπτωτιστών».

Αστυνομία και Στρατός αρνούνται ότι στη διάρκεια των επεισοδίων χρησιμοποιήθηκαν πραγματικά πυρά. Επιβεβαιώνουν ότι έγινε χρήση αβολίδωτων φυσιγγίων. Στις μεταξύ τους συζητήσεις, πάντως, εξομολογούνται ότι μία από τις αγωνίες τους στη διάρκεια της κρίσης, η οποία τους απασχολεί έως σήμερα, είναι εάν τηρήθηκαν πιστά οι εντολές από όλες τις δυνάμεις.